5. Herb i pieczęć miasta Włocławka
Włocławek, podobnie jak inne miasta od wieków posiadał swoją pieczęć i herb.
Najstarsza pieczęć i herb Włocławka sięga jeszcze końca XIII wieku przy pierwszej lokacji na prawie niemieckimMagdeburskiem miasto otrzymało swój samorząd, własną administrację, sądownictwo i urząd wójtowsko-ławniczy i zaczeło temsamemu występować samodzielnie na zewnątrz i wydawać swojem imieniu różne dokumenty i akta urzędowe mieskie.
Każdy bowiem taki akt, przez miasto sporządzony, musiał mieć oprucz podpisu obywateli danego miasta także i pieczęć, która w wiekach średnich była wyciskana zwykle na wosku i przywieszana na sznurze jedwabnym lub pasku pergaminowym do dokumentu, jak również musiała na sobie posiadać wyryty napis z nazwą miasta oraz jakieś godło czyli herb miejski, który już od drugiej połowy XIII wieku miasto wybierało sobie samo, względnie jego wójt lub burmistrz.
Pieczęcie i herby danego miasta zmieniały się w ciągu wieków, ale przeważnie tylko co do stylu, nie zaś co do istoty i zasadniczego ujęcia.
Taką pieczęć z herbem posiadał Włocławek już niewątpliwie w początku XIV wieku była ona umieszczona jak źródła historyczne podają, wraz z podpisami obywateli miasta na traktacie kaliskim z 1343 roku w sprawie zrzeczenia przez Kazimierza Wielkiego Pomorza na rzecz Krzyżaków.
Była to może pierwotna najstarsza pieczęć z herbem Włocławka, pochodząca z końca XIII wieku , jednak niestety, nie wiemy dokładnie jak ona wyglądała, gdyż orginał dokumentu kaliskiego z 1343 roku na którym była umieszczona pomieniona pieczęć i herb wraz z podpisami obywateli miasta Włocławka nie dochował się, ale tylko późniejszy jego odpis dokładny.
Zapewne najstarsza ta pieczęć z herbem Włocławka była podobna do późniejszych pieczęci włocławskich oraz pieczęci i herbów z początku XIV wieku innych ówczesnych miast polskich, jak Krakowa, Poznania i Brześcia Kujawskiego, które się dochowały, a wyobrażają brame miejską o trzech basztach.
Ponieważ jednak na późniejszych znanych nam pieczęciach miasta Włocławka od wieku XV począwszy, w herbie włocławskim, wyobrażamy zawsze w kształcie bramy miejskiej, czyli muru fortecznego z trzema basztami, największa środkowa baszta okryta jest zwykle od góry infułą biskupią, przypuszczać więc należy, że już w pierwotnym herbie miasta Włocławka w XIII-XIV wieku infuła ta się znajdowała, co zresztą zgodnie byłoby z charakterem miasta biskupiego, jakiem był Włocławek nietylko jako stolica biskupstwa od czasów niepamiętnych, ale i jako własność biskupów włocławskich niepodzielna od roku 1255 do 1793, tj. do II-go rozbioru Polski, kiedy to dopiero rząd pruski przejął go na własność państwową.
Infuła biskupia nad środkową basztą w herbie miasta Włocławka, zgodnie ze swym procesem rozwojowym, jest wyobrażana początkowo w okresie gotyku i renesansu w kształcie niskiego trójkątnego daszka śpiczastego, a od XVII wieku w epoce baroku w kształcie jakgdyby bani kopulastej, względnie modnej barokowej kopuły.
Potwiedzeniem tego są również m.in. pieczęcie włocławskie z 1553 i 1784 roku, przechowywane w Muzeum Czapskich w Krakowie.
Na kwicie z 1553 roku jest renesansowa pieczęć z herbem miasta Włocławka, przedstawiająca bramę miejską z trzema basztami, z których środkowa najwyższa okryta jest od góry infułą biskupią w kształcie trójkątnego śpiczastego dachu, zaopatrzonego u góry krzyżykiem, którego umieszczenie na dachu zwyczajnym byłoby niezrozumiałem.
Na dokumencie z dnia 20 liutego 1784 roku zatytułowanym: "Summarjusz przyjętych franzakcyj do Akt kancellaryi Woytowskiey Miasta Włocławka" jest pieczęć z herbem miasta Włocławka, w postaci bramy miejskiej z trzema basztami, z których dwie boczne mniejsze zakończone są u szczytu blankami, a środkowa większa nie posiada blanków i jest odkryta od góry infułą biskupią barokową, pozornie tylko podobną do kopuły.
Że nie jest to bania kopulista czy kopuła barokowa, ale prawdziwa infuła biskupia, świadczy o tem zarówno sam kształt, jak i oblamowanie tego nakrycia baszty środkowej oraz listwa pośrodku przeprowadzona.
Zresztą nie spotykamy nigdzie w herbach miast polskich ażeby tylko jedna środkowa baszta była pokryta daszkiem, a inne go nie posiadały , lecz przeciwnie, albo wszystkie trzy baszty mają daszki śpiczaste, a nigdy baniaste czy kopulaste, albo są bez daszków i mają tylko same blanki.
W obydwóch zatem pieczęciach miasta Włocławka z 1553 i 1784 roku dopatrywać się można i trzeba tylko infuły biskupiej w owem nakryciu środkowej baszty bramy miejskiej, a nigdy daszka zwykłego czy to śpiczastego, czy też kopulastego.
Od początku XV wieku można już dokładnie śledzić proces rozwojowy w różnych okresach czasu pieczęci i herbu miasta Włocławka.
Pieczęć Włocławka z początku XV wieku zachowana jest na dwóch dokumentach z roku 1483 w Archiwum Miejskim w Toruniu i z 1553 roku w Archiwum Skarbowem w Warszawie.
Obydwie te pieczęcie posiadają jedno i to samo wyobrażenie herbu, są stylu gotyckiego i w otoku mają napis gotycki, wskazujący, że jest to pieczęć i herb miasta Włocławka; napis ten na pierwszym dokumencie z 1483 roku jest już tylko częściowo czytelny, a na drugim (1553 roku) zupełnie nieczytelny.
Rozmiary pieczęci na dokumencie z 1553 roku wynoszą 31 mm średnicy, a na drugim z 1483 roku są nieco mniejsze.
Rysunkiem swoim pieczęć ta na obywóch dokumentach przypomina współczesną pieczęć Brześcia Kujawskiego, z tą tylko różnicą, że w wyobrażeniu herbu nie posiada na podobieństwo tamtej między basztami muru miejskiego figur świętych Patronów Stanisława i Piotra, ale zato nad środkową basztą ma infułę biskupią.
W szczegółach więc pieczęć z herbem Włocławka z początku XV wieku przedstawia mur albo bramę miejską z wrotami bez odrzwi, na nim zaś 3 baszty, z których środkowa najwyższa i najszersza odkryta jest infułą biskupią w kształcie trójkątnego śpiczastego dachu, na froncie muru jest tarcza z herbem kujawskim, wyobrażającym półczerwonego orła i półczarnego lwa, pod wspólnną złotą koroną, wreszcie mur i baszty zakończone są blankami oraz mają okna.
W XVI wieku Włocławek używa także jeszcze innej pieczęci, renesansowej, o średnicy 28 mm. Pieczęć ta zachowana na dokumencie z 1553 roku w Muzeum Czapskich w Krakowie, jest podobna do poprzednich, z tą tylko różnicą, że jej baszta środkowa największa nie posiada blanków i odkryta jest infułą biskupią w kształcie trójkątnego śpiczastego dachu z krzyżykiem u góry,na fronie zaś muru umieszczona tarcza z herbem kujawskim jest bardzo drobna i niewidoczna i raczej wyglądająca na okno, niż na tarczę. W otoku zaś na wstędze pieczęć ta posiada napi: S.C. (Sigillum Civitatis) Antique Vladislavie.
W roku 1641 miasto Włocławek sprawiło sobie nową pieczęć w stylu ówczesnym barokowym, z herbem wyobrażającym bramę o trzech basztach, z których środkowa największa przykryta jest infułą, ale w kształcie już nie trójkątnego dachu śpiczastego, lecz modnej podówczas barokowej kopuły.
Mur miejski i dwie baszty zakończone są blankami, środkowa baszta nie posiada blanków, na basztach i w murze niema także ani okiem ani tarzy kujawskiej, a są tylko wrota całkiem zamknięte. Pieczęć za zachowała się na dokumentach z 1641 roku w Archiwum Głównym w Warszawie i z 1784 roku w Muzeum Czapskich w Krakowie, a była używana powszechnie aż do rozbiorów; średnicy ma 40 mm. i posiada w otoku napis: Sigillum Civitatis Antiquae Vladislaviae A.D. 1641.
Obok tej pieczęci barokowej była też w użyciu ale rzadko w wieku XVII-XVIII pieczęć tzw. wójtowska mniejsza od tamtej, o średnicy 34 mm z herbem w kształcie bramy miejskiej o trzech basztach , z których środkowa największa przykryta jest infułą biskupią, niską trójkątną, śpiczasto zakończoną. Wszystkie trzy baszty zakończone są blankami, a mur jest bez blanków. Brama w murze, podobnie , jak w herbie z 1641 roku zamknięta jest na oba wrota. Dookoła herbu w otoku pieczęci umieszczony jest napis : Sigillum advocatiale civitatis Vladislaviensis.
Pieczęć ta zachowana jest przy dokumentach z 1780 roku w Muzeum Narodowem w Warszawie i z 1782 roku w Muzeum Czapskich w Krakowie.
W czasach porozbiorowych Włocławek używał różnych pieczęci i herbów przeważnie narzuconych z góry od władz państwowych.
I tak: za Księstwa Warszawskiego (1808-1813) miasto pieczętowało się herbem państwowym sasko-polskim w latach 1813-1820 z nakazu Rady Najwyższej Rządzącej wszystkie pieczęci miejskie wyobrażały orła polskiego, od roku 1820-1860 — dwugłowego orła rosyjskiego z orłem polskim na piersiach od 1860 — 1880 — orła rosyjskiego ze św. Jerzym, zastąpionego później herbem gubernii.
Po wskrzeszeniu Polski w 1918 roku miasto przywróciło herb dawny polski.
Herb Włocławka z czasów dawnej Rzeczypospolitej, jakkolwiek nie był używany w okresie porozbiorowym, to jednak był przechowywany, w pamięci całych pokoleń i przez uczonych heraldyków został odtworzony i wymalowany w albumach heraldycznych Wolskiego, w Gabinecie Graficznym Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie i Oczykowskiego, w Bibliotece Krasińskich w Warszawie.
W Albumie Wolskiego herb Włocławka wyobraża czerwone mury i baszty z białą infułą biskupią na tle całem niebieskiem.
Przy ostatniem malowaniu Katedry włocławskiej herbu miasta, jako motywu dekoracyjnego, przedstawiającego na czarnem tle czerwone mury i baszty ze złotem wrotami zamkniętemi i złotą infułą.
Nad bramą Magistratu m. Włocławka herb wyobraża na tle czerwobnem mocno wyblakłe złote mury z basztami, złote wrota zamkniętei złotą infułę, a w sali Rady Miejskiej na tle czerwonem białe kamienne mury i baszty, złote wrota zamknięte i złotą infułę.
Również opisali ten herb w drukowanych pracach i wydawnictwach historycznych: Borucki M. Ziemia Kujawska, Włocławek 1882, s.297, Jung Kaz. Ks. Katedra Włocławska, Włocławek 1900 s.12 Chodyński St. Ks.- Chlebowski Br. w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego T. XIII s. 700 , z powołaniem się na pieczęcie Włocławka z 1582, 1641 i 1774 roku. Wreszcie odtworzony jest herb Włocławka z 1641 roku na okładce książki pt. Rozrządzenie Komisji Dobrego Porządku w mieście Włocławku roku 1787 uczynione, wydanej z akt kapituły włocławskiej przez Ks. St. Chodyńskiego w Włocławku 1913 roku.
Najbliższy prawdy i najlepiej odtwarzający tradycje historyczne Włocławka jest herb obecnie wiszący w sali Rady Miejskiej, a przedstawiający na tle całem czerwonem białe kamienne mury miejskie i trzy baszty z oknami, w murze pośrodku złote wrota całkowicie zamknięte i nad środkową basztą najwyższą złotą infułę biskupią.
I herb taki z dodaniem na froncie baszty środkowej małej tarczy złotej z herbem kujawskim w kształcie półczerwonego orła i półczrnego lwa, ostatnio wprowadzony przez Magistrat miasta Włocławka i zatwierdzony przez władze państwowe,powinien być utrzymany na stałe.
Ma on bowiem swoje uzasadnienie w przeszłości dziejowej Włocławka, który całe swoje znaczenie w ciągu wieków zawdzięczał temu, że był stolicą i siedzibą jednego z najstarszych i najznaczniejszych biskupstw polskich tzw. Włocławskiego i Pomorskiego do którego oprócz Kujaw i części Mazowsza należało zawsze od czasów najdawniejszych aż po rok 1818 także i Pomorze z Gdańskiem, a nadto że będąc poprzez całe wieki od 1255 do 1793 roku własnością biskupów włocławskich korzystał wiele z troskliwszej opieki dla swego rozwoju nietylko pod względem kościelnym, ale i politycznym, gospodarczym, społecznym i ustrojowym.
Infuła biskupia w herbie Włocławka jest więc tem żywem świadectwem owej czcigodnej przeszłości tego sławnego grodu biskupiego, jest tym łącznikiem historycznym, przypominającym o świętych dziejach tego miasta biskupiego, dawnego Włocławia, dzisiejszego Włocławka.